Oyun: İyinin ve Kötünün Ötesinde Yeni Bir Hayat Tarzı

Günlük hayatımızda rutinden kurtulmak için bilgisayardan ya da telefondan oyun oynarız. Yeniden başlamak için biraz eğlenmek gerekir. 

Oyunun tarihi, bir strateji oyunu olan ve geçmişi 2500 yıl öncesine dayanan Go ile başlar. O dönemden bu zamana kadar oyun, teknolojinin gelişmesi ve iletişimin güçlenmesi ile eğlencelik olmaktan çıkmış, global bir sektör olmuştur. 

Oyun, ticaretten üretime, veri dağıtımından kodlamaya, meditasyondan eğitime kadar , oyunlaştırma (gamification) uygulamarıyla bir motivasyon ve öğrenme aracı olarak kullanılmaktadır.

Oyun sektörünün dünyada bu kadar büyümesinde mobil telefonların çok büyük etkisi var. Ama oyunun mobil telefon üzerinden yaygınlaşmasında gençlerin etkisi çok daha fazla.

Gençlerin ve çocukların oyuna bu kadar zaman ayırması anne ve babaları biraz rahatsız ediyor. Bunun basit bir sebebi var. Her yenilik genç olduğu için kendisini gençler aracılığıyla anlatır ve yaşlılar yeniliğe temkinli yaklaştığı için kuşak çatışması kaçınılmaz olur.

Ebeveynlerin haklı olduğu taraflar mutlaka var. Ama benimde içinde bulunduğum kuşak bilmediği bir dünya hakkında önyargılarıyla düşünüyor. Empati yapmakta zorlanmasının sebebi değişimi çok iyi algılayamaması ve adapte olamamasıdır. Yine de şu anki önyargılarımız, yıllar önce bu konuları yeni konuşmaya başladığımız zamandan daha az.

Herkesin hayatında oyun olmuştur. Eskiden oyun demek sokak demekti. Evde oyun oynayabilecek çok alternatif yoktu. Çocuklar sokakta oynayarak sosyalleşirdi. Mobil telefonlar sokakla ekranın yer değiştirmesine sebep oldu. Akıllı cihazlarla beraber iletişimin yaygınlaşmasıyla, sokakta grup halinde oynanan oyunları çocuklar mobil telefonlar üzerinden daha büyük ortamlarda oynamaya başladı. 

Sektörün bugünkü durumunu konuşmadan önce oyunun olumlu ve olumsuz taraflarını  kısaca özetleyelim.

Oyunun Zararları ve Yararları 

Büyüklerin en çok endişe ettikleri tabiki çocuklarının gelecekleri. Oyun yüzünden  derslerine çok çalışmamalarından şikayetçiler. Bir üniversiteye gidemezlerse meslek sahibi olamayacakları kanısındalar. Sağlık ve kişilik sorunları yaşamalarından tedirginler.

Oyunun yararlarını ve zararlarını anlatan birçok çalışma var. Bu konuda bilim insanları arasında da farklı düşünenler bulunmakta. Aşırı oyun oynamanın bel ve boyun fıtığına, obeziteye, uyku bozukluklarına sebep olduğu, beynin yapılanmasına zarar verdiği belirlendi. 

Oyun oynamanın beyinde gri madde dediğimiz hafıza, görme, karar alma gibi duygusal ve bilişsel duyuları yöneten bölgeyi olumsuz etkilediğini gösteren makaleler yayınlandı.

Bir diğer olumsuz etki de oyun oynayanların içine kapanık olması. Çocukların yaşadığı toplumdan ve ailesinden uzaklaşmasında ve akademik başarılarının düşmesinde oyunun etkisi var.

Ama bunun tersi olarak kişinin yeni düşünce ve kavram geliştirme, hızlı karar alma, motor becerilerinin gelişmesinde oyunun olumlu katkısı var. Ayrıca daha çok oyun oynayan disleksi hastası çocukların daha iyi okuduğunu gösteren çalışmalar da bulunmakta. Çoğu oyunlar bir takım içinde oynandığı için oyunun ekip çalışmasını geliştiren ve kazanana saygı duyulmasını sağlayan bir özelliği var.

Oyun oynayanlar içine kapansa da kendi aralarında sosyalleştikleri bir ortam var. Kendi kapalı çevre ve ekonomilerini yaratmışlar. 

Oyun oynayan çocuk ekrandan çok canlı bir dünyaya açılırken büyükler onu tuşlara basan çaresiz biri gibi görüyor. O, o anda binlerce kişiyle beraber olurken ebeveynleriyle aynı dertleri paylaşmıyor. Twitch’te oynadığı bir oyunu, oyuncunun şöhretine bağlı olarak, stadyumda oynarmış gibi milyonlar izleyebiliyor. 

Oyuncuyu Sürükleyen Oyunun Doğasıdır.

Bazı spor dallarında oyunun süresi net olmayabilir. 3 ihtimalli oyunlarda standart bir süre varken 2 ihtimalli oyunlarda oyunun süresi mücadelenin niteliğine göre değişir. Mesela futbol 3 ihtimallidir ve doksan dakika sonunda bu ihtimallerden biriyle sonuçlanır. Ama Tenis 2 ihtimalli olduğu için mücadelenin sonunda oyunculardan biri ya kazanır ya da kaybeder. Dolayısıyla denk oyuncular arasındaki karşılaşmalar çok uzun sürer. 

Mobil ve online oyunların çoğu 2 ihtimallidir ve uzun sürer. Oyunun hammaddesi tutkudur. Oyuncu ekran karşısında uzun saatler geçirebilir ama oynama tutkusunun verdiği kazanma arzusuyla oyun süresi uzar. Ayrıca ekiple oynanan oyunlarda oyunu bırakmak oyuncunun elinde olmaz. Takım bırak demeden bırakıldığında ciddi cezalar uygulanır.

Oyun oynamaya yeni başlayan çocuğun bir tanınma kaygısı yoktur. Oynadıkça tutkusu artar ve daha çok tanınması bu tutku sayesinde gerçekleşir. En iyiyi yendiğiniz zaman grup içindeki şöhret daha mutluluk vericidir. Bu her spor branşında böyledir. Bir satranç oyuncusu dünya şampiyonunu, dünya şampiyonu yapay zekayı yenmek ister. Yani şöhret gelirken kazanma tutkusuyla gelir.

Oyunun kişiye kazandırdığı bir diğer olumlu özellikte oyuncular arasında gizli bir centilmenlik anlaşmasının olmasıdır. Rakibini sadece yenmek değil ondan öğrenmekte ister. Oyun oynayanlar kendi hikayelerini yazarken rakiplerini yaratarak başkalarının da hikayelerini yazmasına yardımcı olur.

Oyunların çoğu uluslararası olduğu için farklı dil, etnisite ve ırktan insanlarla tanışılır.  Oyuncunun vizyonu genişlerken dünya onun için küçülür, özgüveni artar.

Aslında oyun oynamanın zararları ve yararları hakkında çok şey yazılabilir. Ama sektörün geldiği noktayı rakamlarla konuşmaya başladığımız zaman bu tartışmaların eskide kaldığını anlarız. Ayrıca oyunun yakın gelecekte nasıl bir sosyal dönüştürücü olma potansiyeli taşıdığını da görürüz. Bazılarımız oyunun yararından çok zararı olduğunu düşünebilir. Ama rakamlar konuştuğu zaman bize sadece gerçekleri kabul etmek düşer.

Oyun Sektöründe Rakamlar

Covid 19 döneminde oyuncu sayısı ve oyun ile geçirilen zaman çok arttı. 2022 yılında oyun sektörünün cirosu 185 milyar dolar oldu. 2027 yılında bu rakamın 300 milyar dolara çıkması bekleniyor.

Genç yaşta oyun becerilerini geliştirerek herhangi bir diploma sahibi olmadan birçok insanın bugün milyon dolarları var. Bu insanlar diğer çocukların rol modeli oluyor. Aşağıdaki grafik 2022 yılında üst düzey oyuncuların ne kadar kazandığını gösteriyor.

Oyun sektörü mobil telefonların çoğalmasıyla daha da büyüdü. 2022 yılı mobil oyun pazarı 150 milyar dolar oldu. Ondan sonra gelen online oyunların hacmi 23 milyar dolarda kaldı.

Cihazların kırılımına baktığımızda yine mobil, 103 milyar dolarla birinci sıradaki yerini korurken konsollar 53 milyar dolarla onu takip etti.

Asya Pasifik bölgesi 2022 yılında %48 pazar payı ile global oyun pazarında lider durumda. Kuzey Amerika %26 ile onu takip ediyor.

Türkiye, herhangi bir cihaz üzerinden oynan oyunlarda dünyadaki internet kullanıcıları arasında %92 ile 5. Sırada yer alıyor.

Bugün dünyada 3 milyarın üzerinde insan oyun oynuyor.  1.75 milyar oyuncu mobil cihazları kullanıyor. Mobil telefonların çoğalmasıyla oyun sektörünün yaygınlaşması arasında paralellik devam ediyor.

2021 yılında yapılan bir araştırmaya göre internet kullanıcılarının %9’u oyuncu bir fenomeni takip ediyor. 2021 yılında yapılan “Oyun Ödülleri Töreni ” 85 milyon kişi tarafından izlendi.

Sektör kendi yan sanayisini de oluşturuyor. Medya hakları, sponsorluklar, ticari anlaşmalar, bilet satışları gibi yeni işkolları yaratan kazançlı bir işkolu olma yolunda ilerliyor.

Video oyunu dünyada en yaygın eğlence çeşidi. Dünyadaki toplam müzik ve film endüstrisinden  3 kat daha büyük.

Tüm bu rakamların bir karşılığı var. Bu veriler ortadayken oyunun zararları ya da faydalarını konuşmak bir şeyi değiştirmez. Çocukları eski kalıpların içine hapsedemeyiz. Buna kimsenin gücü de yok. Çocuklar oyun oynarken ebeveynlerinden alamadığını büyük ihtimalle oyundan alıyor.

Oyunla Kendi Hikayeni Yarat

Oyun oynarken oyuncu bir metine bağlı kalmayabilir. Kendi kararlarını vererek kendi senaryosunu yazar. Mesela yolu üzerinde yaralı bir hayvan gördüğünde kısıtlı zamanı içinde ona yardım edebilir ya da görmezden gelebilir. Tamamen kendi kararına ve vicdanına kalmış bir şey. Hikayenin hem yazarı hem de yönetmeni olur. 

Oyuncu, oyun esnasında mod ekleyerek roleplay yapabilir. Oyundaki karaktere kendinden bir şey ekleyerek karakteri zenginleştirebilir. Önümüzdeki yakın gelecekte çok ünlü oyuncu ve yönetmenler oyun sektörü içinden çıkabilir.

Oyun Sektörü: Toplumsal Değişimin Başlangıcı

Oyuncu, oynarken kendisini bir topluluğa ve amaca adar. Bunu yaparken temel dürtüler olan sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını bir şeyi başararak, bir gruba ait olarak, kendini değerli hissederek karşılar.

Kahramanın kendisi olduğu bir dünyada çok yüce bir amaç için mücadele eder. Bir insanı ya da dünyayı kurtarır. Bunu oyun içinde hayatı pahasına yapar. Kendinden daha büyük bir işi başarma hissi ile kendi hikayesini yaratır. Bu bize çılgın ya da akıldışı görünse de bunun böyle olabileceğine yavaş yavaş inanmaya başlar.

Tabi ki gerçek hayatta şiddete başvurarak kendini feda etmeyi düşünmez ama oyun oynarken geliştirdiği duygular ile yaşadığı toplumun gerçekleri arasında kendini ifade edebilecek bir bağ kurar. Hikayesini yaratırken toplumda beğenmediği kurallara da tepkisini geliştirir. Adaletsizlik, savaşlar, siyaset, cinsiyet ayrımcılığı vb. birçok konuda kendi bakış açısını oyunla geliştirir.  

Sektörün etki alanı genişledikçe baskı yapma gücü artar. Bugün 3 milyar insan oyun oynarken bunun sosyal bir karşılığının olmaması imkansız. Toplumda bir baskı unsuru olarak etki alanları her geçen gün artmakta. İleride toplumu dönüştürecek sosyal hareketler oyun sektöründen gelebilir.

Kaynaklar: Statista, TEDx Talk