Yapay zeka-İnsan ilişkileri ve yeni bir toplumsal sözleşme

Bir zamanlar insana hayal gelen yapay zekayla bugün arkadaşımız gibi konuşuyoruz. Yapay zeka ve insan arasındaki ilişki bizi öngöremediğimiz bir dünyanın içine soktu. İnsan beynine uygun gelişme şekli, öğrendiğini sindirerek yavaş yavaş ilerlemektir. Ne var ki teknoloji alışık olduğumuz düşünme ve öğrenme yöntemini artık geçersiz kılıyor. Bunun sonucunda yapay zeka ve insan arasında bugüne kadar alıştığımız insan ve üretim araçları arasındaki ilişkiden farklı bir ilişki kuruluyor.

Yapay zeka ile her şey sil baştan

İnsan, teknolojiyi geliştirdikçe hayatını da şekillendirmiştir. İnsanın dik durmaya başlamasıyla kolları serbest kalmış, baş parmaklarını kullanarak teknoloji geliştirmiştir. Sonrasında ateşi ve tekerleği bulmuş,madenleri ve taşları kullanarak alet yapmayı başarmıştır. Bunun sonucunda  kendisi ve kullandığı teknolojinin arasındaki ilişki her ikisinin evrilmesine sebep olmuştur. Neticede insan ile kullanılan aletler arasındaki ilişki de hükmeden hep insan olmuştur.

Son çeyrek yüzyılda paylaşarak artan ve üstel olarak büyüyen bilginin işlenmesi insan zihninin ötesine geçti. Bunun sonucunda yapay zeka bir zorunluluk olarak doğdu. İnsan ve yapay zeka arasındaki ilişki eskisinden farklı olabilir. Eğer bu ilişki bildiğimizin dışında bir yönde gelişirse bu yapay zekanın kendine has bir doğasının olmasındandır. Bu sebeple bugüne kadar insanın alıştığı ilişkiden farklı olarak insan AI’nın efendisi olmayabilir. AI bir insan eseri olsa da onun evriminde bir köşe taşı.

Yeni bir toplum sözleşmesi

Yapay zeka, iş gücü piyasasında değişime sebep olurken sosyal bir dönüşüme de neden olur. Sosyal değişimler, siyasetten aileye kadar birçok kurumu etkiler. Hukuk sistemi değişirken adalet ve diğer kavramlar da insan-makine arasındaki ilişkinin anlamıyla beraber değişir. Makineleşme, gelecekte felsefi bir konu haline gelebilir. Bunun sebebi makine hakları gibi kavramların hayatımıza girmesiyle yeni bir toplumsal sözleşmenin gerekli olmasıdır.

Eğer makineler gelecekte egemenliği devralacaksa bu hayatın akış süreci içinde insanın kendi rızasıyla olabilir. Mesela bugün güvenlik sorunu yaratan sürücüsüz arabalar çoğaldıkça sürücülü araba güvenlik meselesi yaratabilir. Neticede sürücülerin trafiğe çıkması yasaklanarak bu alandaki üstünlüğünü bırakmış olur. Bunun yanında işlerini robotlara kaptıran insanlar boş zamanlarında siber alemde yapay zekanın sunduğu sanal gerçeklikle kendi fantezilerini yaratabilir. Bunun gibi birçok örnek, makinelerin yavaş yavaş kontrolü nasıl ele geçireceğini gösterir.

Yapay zeka sadece ekonomik olarak ele alınırsa konuyu ıskalamış oluruz. Şu anki zihin yapımıza uymasa da yapay zeka sadece ekonomik değil sosyal olarak da yeni bir başlangıcı işaret etmekte. Bu, tüm kurumların yeniden yapılandığı, yeni kanunların ve hakların ortaya çıktığı bir dönemdir. Neticede eskisinden farklı bir hayat ilişkisinin başlayacağı bir aktarım dönemi başlayabilir.

Yapay zeka ve insan arasındaki ilişki geleceği belirler.

Teknolojik aletleri kullanırken davranışlarımız değişir. Bir dronu savaş amacıyla kullanabileceğiniz gibi hava durumunu takip etmek amacıyla da kullanabilirsiniz. Çevreyi algılama şekliniz dijital sistemleri kullanma biçimini de değiştirir. Dolayısıyla makineler de insandaki düşünce yapısına uygun olarak verileri toplar ve derin öğrenmeyle ileride tepkisini geliştirir.

Şu anda deneme aşamasında olan yapay zeka uygulamalarıyla etkileşimde bulunurken insanın çok sorumlu davranması gerekir. Yapay zeka, öğrenen bir öğrenci olarak öğretmeni ne veriyorsa onu alır. İnsan, içine doğduğu çevreden aldığı duyularla karakterini şekillendirir. Aynı şey yapay zeka içinde geçerlidir. Ona ne verirseniz ileride size onu verecektir.

Sosyal değişim iş gücü piyasasıyla başlıyor.

Öngörülebilir gelecekte makineler insanın patronu, mesai arkadaşı ya da ortağı olabilir. Bu işbölümü, gelecekte bilginin yaratılması ve uygulanması açısından yapılacak işlerin insan ve makineye göre ayrılmasıyla olur.

Bir görüşe göre insan ekonomisi çok fazla bir şey üretmeyenlerle üretenler arsında dağılacak. Burada üreten, duygulara hitap eden ve deneyim yaşatanlardan oluşuyor. Mesela sağlık çalışanları, öğretmenler ve sanatçılar gibi hisleri harekete geçirenler bu sınıfa giriyor. İnsanlara dokunanların biraz farklı olacağı  kısmen doğrudur ama makineler duygu geliştirirse iş farklı yere gider.

Burada önemli soru yapılan işin ne kadar rutin olduğu ve bu işin AI tarafından ne kadar yapılabileceğidir. AI kendini devamlı geliştiren bir yapıdır. Bu yüzden rutin işler olan ayırma, gruplama, birleştirme ve yazma gibi işler yakın gelecekte yapay zeka tarafından yapılabilir.

Böyle bir anlam çıksa da ileriki dönemde yapay zeka daha karmaşık işleri yapabilir. Üstelik makineler işleri yaptıran bir konumda olursa, insanın yapabileceği bu işleri delege de edebilir. Bu da şu ana kadar hiç düşünmediğimiz bir insan sorunu yaratabilir.

Yapay zeka sektörleri nasıl etkileyecek?

Bazı sektörlerde yıllar önce makineleşme zaten başlamıştı ama yavaş yavaş robotlar diğer sektörlerde de etkinliğini arttırmakta.

Ulaşım

Sürücüsüz arabalar ve yapay zeka seyahat planlayıcıları sektörü değiştirebilecek birçok daldan sadece 2 tanesi. Seyahat edenler seyahatlerini puanladıklarında AI tüketici geri bildirimlerini daha çabuk ve kolay analiz ederek çözüm üretir. Ayrıca ek bilgiler sağlayarak daha kaliteli bir tüketici deneyimi yaşanmasına sebep olur.

İmalat sanayi

İmalat sektörü yıllardır yapay zekadan faydalanan en eski sektör. 1960 ve sonrasında fabrikalarda robotik kollar ve diğer botlar kullanılmakta.

Sağlık

AI hastaların, doktorların ve hastane personelinin hayatlarını, yaptıkları görevleri daha ucuza ve kısa sürede yaparak kolaylaştırmakta. Bunları genetik kodlar arasında yeni bağlantılar bularak, bürokratik görevleri makineleştirerek ya da operasyon sırasında yardımcı olarak yapabilir.

Eğitim

Yapay zeka eğitimi kişiselleştiriyor. İntihali azaltırken 7/24 bilgisayardan özel derslerle sınıf deneyimini hem öğrenciler hem de öğretmenler açısından arttırıyor.

Medya

Yapay zekanın çok büyük bir hafızası oluştu. Merak ettiğiniz bir konu başlığını sorduğunuzda bunu geçmişle harmanlayarak merak ettiğinizin dışında yeni bakış açıları getirebiliyor. Daha son zamanlara kadar içerik üretmek bazen günlerce sürerken bu süre yapay zekayla dakikalara inmiş durumda.

Müşteri Hizmetleri

Artık müşteri hizmetlerinden hizmet alırken sadece bir makineyle konuşmuyorsunuz. Size daha iyi bir deneyim kazandıracak verileri hem sağlayıcıya hem de tüketiciye faydalı olacak şekilde verebilen bir zekayla konuşuyorsunuz. Şirketlerin yapay zekayı chatbot ve sanal asistanlarla kullanması sektöre güç katıyor.

İşlerin hızlı, güvenilir ve ucuz yapılması gerekiyor.

Dünyada oluşan bilginin, yapay zekanın artık hayatımıza girmesiyle daha da hızlı artacağı kesin. Bilgi akışının daha hızlı olabilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi artık insanın yerini yavaş yavaş makinelere bırakmasıyla olur. Sonuçta bilginin bu kadar hızlı aktığı yeni düzende beklemenin fırsat maliyeti çok yüksek. Bu durumda yeni çağa uyum sağlayabilmemiz yapay zekayı iyi kullanmakla hatta içimize girmesiyle mümkün olabilir.

Bugün hızlı bilgi akışını sağlamak için teknoloji şirketleri, kodlama altyapısını sunarak kodlama bilgisi olmadan da işlem yapmayı kolaylaştırdı. Bu ileride kodlama mesleğinin ortadan kalkacağını düşündürse de her şeyin dijitalleştiği bir ortamda kodlama bilmemek işin kolayına kaçmak olur.

İş piyasası dönüşüyor.

Dünya Ekonomik Forumu iş piyasası analizine göre yapay zeka ile beraber bugünkü mesleklerin %23’ü değişecek. Toplamda 152 milyon işin yapısal olarak kayması bekleniyor. 83 milyon iş ortadan kalkarken 69 milyon yeni iş imkanı yaratılacak.

Bilgi Devrimi yeni teknolojilere adaptasyon sürecini de hızlandırdı. Şirketlerin yaklaşık %75’i önümüzdeki 5 yıl içinde yapay zeka teknolojilerini işlerinde kullanacağını belirtiyor.

En yüksek oranda yapay zeka kullananlar %38 ile Hi tech ve Telekom sektöründe bulunuyor. Onu %31 ile Tüketici hizmetleri ve perakende sektörü izliyor. Bu sektörler AI uygulamasını biraz riskli buldukları için çekinceli davranıyorlar. Yine %31 ile finansal hizmetler, ürün ve hizmet gelişiminde AI’yı aktif kullanan sektörlerden.

2022 yılında yapılan yatırımlara baktığımızda ilaç ve sağlık sektörü 6,1 milyar$ yatırımla en yüksek yatırımı yapmış. Onu veri yönetimi ve bulut sektörü 5,9 milyar$ ile takip ediyor. Hemen arkasından Fintek 5,5 milyar$ yatırım yapmış görünüyor. Bununla beraber siber güvenlik ve veri koruma alanında da 5,4 milyar$ yatırım yapılmış. Toplamda 2022 yılında dünyada yapay zekaya yapılan yatırım miktarı 90 milyar$ üzerinde olmuş.

Yapay zeka adaptasyonu en yüksek sektör, pazarlama ve reklam endüstrisi olarak öne çıkıyor. Milyonlarca tüketici profilini verilere aktarmak ve buna uygun strateji çizmek bugün sektörün karşılaştığı en büyük sorun. Yapılan araştırmada katılımcıların %37’si işleriyle alakalı olarak AI’yı kullandıklarını belirtiyorlar.

Emek piyasası bozuluyor.

Şirketlerin %70’i teknolojik okuryazarlığın artacağını düşünüyor. Bununla beraber yaratıcı ve analitik düşünme ile merak ve hayat boyu öğrenmenin de aynı oranda artacağına inanıyor. Ayrıca neredeyse %60’ı yapay zeka ve büyük veri yeteneklerinin 2023-2027 arasında hızla artacağını tahmin ediyor. Sonuçta bilişsel yeteneklerin önümüzdeki 5 yılda öne çıkacağı konusunda neredeyse herkes hemfikir.

İşe alımlarda yapay zeka konusunda bilgili olmak belirleyici olmaya başladı. Şu anda şirketlerin %60’a yakını web geliştirme, %25’i yapay zeka, makine öğrenmesi ve derin öğrenme bilgisine sahip insanları işe alıyor. Üstelik bunların birçoğu üniversitelerde eğitim olarak verilmiyor..

Fırsat ve tehlikeler

Yapılan bir araştırmada yetişkinlerin %75’i kişisel gizliliğin ortadan kalkmasından endişeli. Buna ek olarak %70’i yapay zekanın bazı ülkeler ve şirketlerin sorumsuz kullanımından ve işsizliğin artmasından kaygılı.

McKinsey’in 2022 yılında yaptığı bir araştırmaya göre şirketlerin yarısından fazlası yapay zeka destekli siber güvenlik riskini hafifletmek için tedbirler alıyor.

Yapay zekanın daha çok kullanılması, önümüzdeki 10 yıl boyunca dünya üretimini yıllık ortalama  %7 arttırması bekleniyor. Bunun da yaklaşık değeri 7 trilyon$ olarak hesaplanıyor.

Sonuç

Yeni bir teknolojiyi etkin bir şekilde kullanmak onu sadece yeni bir aracın üstünlüğü olarak tanımak değil onun sosyal geçerliliğini ve duygusal kabulünü de gerektirir.

Endüstri öncesi ve endüstrileşme döneminde kararları insanlar verirdi. Şimdi durum başka bir safhaya geçtikçe yapay zeka ile insan arasındaki ilişkinin anlamı da değişiyor.

Bir odayı kaplayan bilgisayarlardan daha çok bilgiyi barındıran akıllı telefonlara kadar geldik. Her şeyin minyatürleşmesi teknoloji ile aramızdaki ilişkiyi farklı boyuta taşıyor. Kalbe stent, ağza implant ve kırık kemiklere metal takılıyorsa beyne de çip takılabilir. Vücudumuzdan damarla beraber kablo da geçebilir.

Yapay zeka insanın beyin işlevleri üzerine kuruldu dolayısıyla onun mirası üzerinden yükselmesi lazım. Yani insanın genetik kodlarını taşır ve bu durum bizi makinelerle akraba yapar.

Kaynakça: Statista, Economist, Deloitte, R. Kurzweil….İnsanlık 2.0