Yapay zeka-İnsan ilişkileri ve yeni bir toplumsal sözleşme

Bir zamanlar insana hayal gelen şeyler, bugün teknolojiyle elle tutulur hale geliyor. Çok değil, bundan birkaç yıl öncesine kadar bir makinenin konuşabileceğine kim inanırdı? Oysa bugün yapay zekayla bir arkadaşımız gibi konuşuyor ve dertleşiyoruz.

Bizim için en uygun gelişme şekli, öğrendiğimizi özümseyip yavaş yavaş ilerlemektir. Ne var ki teknoloji, alışık olduğumuz düşünme ve öğrenme yöntemini artık geçersiz kılıyor. Yapay zeka ve insan arasındaki ilişki, bizi öngöremediğimiz bir dünyaya taşıyor. Öyle ki, bugüne kadar ürettiğimiz teknolojilerin efendisiyken, yapay zekayla aramızda farklı bir ilişki oluşuyor.

Yapay zeka ile her şey sil baştan

İnsan, teknolojiyi geliştirdikçe hayatını da şekillendirmiştir. İnsanın dik durmaya başlamasıyla kolları serbest kalmış, baş parmaklarını kullanarak teknoloji geliştirmiştir. Sonrasında ateşi ve tekerleği bulmuş, maden ve taşlardan alet yapmayı başarmıştır. İnsan, ürettiği teknolojiyi kullanarak ona hakim olmuş ve çevresini değiştirmiştir. Bunun sonucunda kendisi ve kullandığı teknoloji arasındaki ilişki, her zaman birbirinin evrilmesine neden olan bir nitelikte olmuştur. Bu anlamda insan ile kullandığı aletler arasındaki ilişki de bugüne kadar hükmeden hep insandır.

Son çeyrek yüzyılda paylaşarak artan ve üstel olarak büyüyen bilginin işlenmesi insan zihninin ötesine geçti. Bunun sonucunda yapay zeka bir zorunluluk olarak doğdu. Ancak insan ve yapay zeka arasındaki ilişkinin eskisinden farklı olma ihtimali var. Eğer bu ilişki, alıştığımızın dışında bir yönde gelişirse bu, yapay zekanın kendine has bir doğasının olmasındandır. Bu sebeple insan, bugüne kadar alıştığından farklı olarak yapay zekanın efendisi olamayabilir. Yapay zeka bir insan eseri olsa da onun evriminde bir köşe taşı olma özelliği taşıyor.

Yeni bir toplum sözleşmesi

Yapay zeka, iş gücü piyasasında değişime sebep olurken sosyal bir dönüşüme de neden oluyor. Sosyal değişimler, siyasetten aileye kadar bütün kurumları etkiler. Hukuk sistemi değişirken adalet ve diğer kavramlar da insan-makine arasındaki ilişkinin anlamıyla beraber değişir. Öyle ki bugün makineleşme, felsefi bir konu haline gelmiştir. Bu durum gelecekte belki de makine hakları gibi kavramların hayatımıza girmesine neden olur. Bunun sonucunda belki de yeni bir toplumsal sözleşme ile makineler sosyal hayata dahil olur.

Eğer makineler gelecekte egemenliği devralacaksa bu, muhtemelen insanın kendi rızasıyla gerçekleşir. Mesela bugün güvenlik sorunu yaratan sürücüsüz arabalar çoğaldıkça, sürücülü araba güvenlik meselesi yaratmaya başlar. Böylece sürücülerin trafiğe çıkması yasaklanarak insan bu alandaki üstünlüğünü bırakmış olur. Bunun yanında işlerini robotlara kaptıran insanlar, boş zamanlarında siber alemde yapay zekanın sunduğu sanal gerçeklikle kendi fantezilerini yaratabilir. Bunun gibi birçok örnek, makinelerin yavaş yavaş kontrolü nasıl ele geçireceğini gösterir. Günlük hayatın akışı içinde, bize yarar sağladığını düşündüğümüz birçok uygulamanın yönetimini yapay zekaya bırakarak yavaşça egemenliğimizi de devretmiş oluruz.

Yapay zeka sadece ekonomik olarak ele alınırsa konuyu ıskalamış oluruz. Şu anki zihin yapımıza uymasa da yapay zeka sadece ekonomik değil, sosyal olarak da yeni bir başlangıcı işaret etmekte. Bu, tüm kurumların yeniden yapılandığı, yeni kanunların ve hakların ortaya çıktığı bir dönemdir. Belik de eskisinden farklı bir hayat ilişkisinin başlayacağı bir aktarım döneminin başlangıcıdır.

Yapay zeka ve insan arasındaki ilişki, geleceğimizi belirler.

Teknolojik aletleri kullanırken davranışlarımız değişir. Bir dronu savaş amacıyla kullanabileceğiniz gibi, hava durumunu takip etmek amacıyla da kullanabilirsiniz. Çevreyi algılama şekliniz, dijital sistemleri kullanma biçimini de değiştirir. Dolayısıyla makineler de verileri toplar ve derin öğrenmeyle insanın düşünce yapısına paralel olacak şekilde tepkisini geliştirir.

İnsan, şu anda deneme aşamasında olan yapay zekayla etkileşimde bulunurken çok sorumlu davranmalıdır. Yapay zeka, öğrenen bir öğrenci olarak öğretmeni ne veriyorsa onu alır. İnsan, içine doğduğu çevreden aldığı duyularla karakterini şekillendirir. Aynı şey yapay zeka içinde geçerlidir. Ona ne verirseniz ileride size onu verecektir.

Sosyal değişim, iş gücü piyasasıyla başlıyor.

Öngörülebilir gelecekte makineler insanın patronu, mesai arkadaşı ya da ortağı olabilir. Bu işbölümü, gelecekte bilginin yaratılması ve uygulanması açısından, işlerin insan ve makineye göre ayrılmasıyla olur.

Bir görüşe göre ise insan ekonomisi, fazla bir şey üretmeyenlerle üretenler arasında olacak. Burada üretenden kasıt, duygulara hitap eden ve deneyim yaşatanlardan oluşuyor. Mesela sağlık çalışanları, öğretmenler ve sanatçılar gibi hisleri harekete geçirenler bu sınıfa giriyor. İnsanlara dokunanların biraz farklı olacağı  kısmen doğrudur ama makineler duygu geliştirirse iş farklı yere gider.

Burada önemli soru, yapılan işin ne kadar rutin olduğu ve bu işin yapay zeka tarafından ne kadar yapılabileceğidir. Yapay zeka kendini devamlı geliştiren bir yapıdır. Bu yüzden rutin işler olan ayırma, gruplama, birleştirme ve yazma gibi işler, yakın gelecekte yapay zeka tarafından yapılabilir.

Ne var ki gelecek dönemde yapay zeka, daha karmaşık işleri yapacak yetenekleri de kazanabilir. Üstelik makineler işleri yaptıran bir konuma gelirse, insanın yapabileceği bu işleri delege de edebilir. Bu da şu ana kadar hiç düşünmediğimiz bir insan sorunu yaratır.

Yapay zeka sektörleri nasıl etkileyecek?

Bazı sektörlerde yıllar önce makineleşme zaten başlamıştı ama yavaş yavaş robotlar diğer sektörlerde de etkinliğini arttırmaya başladı. Bu sektörleri şöyle sıralayabiliriz.

• Ulaşım

Sürücüsüz arabalar ve yapay zeka seyahat planlayıcıları, sektörü değiştirme potansiyeli olan birçok daldan sadece 2 tanesi. Seyahat edenler seyahatlerini puanladıklarında yapay zeka, tüketici geri bildirimlerini daha çabuk ve kolay analiz ederek çözüm üretir. Ayrıca ek bilgiler sağlayarak daha kaliteli bir tüketici deneyimi yaşanmasını sağlar.

• İmalat sanayi

İmalat sektörü, yıllardır yapay zekadan faydalanan en eski sektör. 1960 ve sonrasında, fabrikalarda robotik kollar ve diğer botlar kullanılmaya devam ediyor.

• Sağlık

Yapay zeka hastaların, doktorların ve hastane personelinin hayatlarını, yaptıkları görevleri daha ucuza ve kısa sürede yaparak kolaylaştırıyor. Bunları genetik kodlar arasında yeni bağlantılar bularak, bürokratik görevleri makineleştirerek ya da operasyon sırasında yardımcı olarak yapıyor.

• Eğitim

Yapay zeka eğitimi kişiselleştiriyor. İntihali azaltırken 7/24 bilgisayardan özel derslerle sınıf deneyimini hem öğrenciler hem de öğretmenler açısından arttırıyor.

• Medya

Yapay zekanın çok büyük bir hafızası oluştu. Merak ettiğiniz bir konu başlığını sorduğunuzda bunu geçmişle harmanlayarak merak ettiğinizin dışında yeni bakış açıları getirebiliyor. Daha son zamanlara kadar içerik üretmek bazen günlerce sürerken bu süre yapay zekayla dakikalara inmiş durumda. Bunun yanında en önemli faydası, yapay zeka ile gazetecilik daha şeffaf bir hale geliyor. Bu da demokrasinin güçlenmesi açısından son derece önemli bir gelişmedir.

• Müşteri Hizmetleri

Artık müşteri hizmetlerinden hizmet alırken sadece bir makineyle konuşmuyorsunuz. Size daha iyi bir deneyim kazandıracak verileri hem sağlayıcıya hem de tüketiciye faydalı olacak şekilde verebilen bir zekayla konuşuyorsunuz. Şirketlerin yapay zekayı chatbot ve sanal asistanlarla kullanması, sektöre güç katıyor.

İşlerin hızlı, güvenilir ve ucuz yapılması gerekiyor.

Dünyada oluşan bilginin, yapay zekanın artık hayatımıza girmesiyle daha da hızlı artacağı kesin. Bilgi akışının daha hızlı olabilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi, artık insanın yerini yavaş yavaş makinelere bırakmasıyla olur. Sonuçta bilginin bu kadar hızlı aktığı yeni düzende beklemenin fırsat maliyeti çok yüksek. Bu durumda yeni çağa uyum sağlayabilmemiz, yapay zekayı iyi kullanmakla, hatta içimize girmesiyle mümkün olabilir.

Bugün hızlı bilgi akışını sağlamak için teknoloji şirketleri, kodlama altyapısını sunarak kodlama bilgisi olmadan da işlem yapmayı kolaylaştırdı. Bu ileride kodlama mesleğinin ortadan kalkacağını düşündürse de her şeyin dijitalleştiği bir ortamda kodlama bilmemek, işin kolayına kaçmak olur.

İş piyasası dönüşüyor.

Dünya Ekonomik Forumu iş piyasası analizine göre yapay zeka ile beraber bugünkü mesleklerin %23’ü değişecek. Toplamda 152 milyon işin yapısal olarak kayması bekleniyor. 83 milyon iş ortadan kalkarken 69 milyon yeni iş imkanı yaratılacak.

Bilgi Devrimi, yeni teknolojilere adaptasyon sürecini de hızlandırdı. Şirketlerin yaklaşık %75’i önümüzdeki 5 yıl içinde yapay zeka teknolojilerini işlerinde kullanacağını belirtiyor.

En yüksek oranda yapay zeka kullananlar %38 ile Hi tech ve Telekom sektöründe bulunuyor. Onu %31 ile Tüketici hizmetleri ve perakende sektörü izliyor. Bu sektörler AI uygulamasını biraz riskli buldukları için çekinceli davranıyorlar. Yine %31 ile finansal hizmetler, ürün ve hizmet gelişiminde AI’yı aktif kullanan sektörlerden.

2022 yılında yapılan yatırımlara baktığımızda ilaç ve sağlık sektörü 6,1 milyar$ yatırımla en yüksek yatırımı yapmış. Onu veri yönetimi ve bulut sektörü 5,9 milyar$ ile takip ediyor. Hemen arkasından Fintek 5,5 milyar$ yatırım yapmış görünüyor. Bununla beraber siber güvenlik ve veri koruma alanında da 5,4 milyar$ yatırım yapılmış. Toplamda 2022 yılında, dünyada yapay zekaya yapılan yatırım miktarı 90 milyar$ üzerinde olmuş.

Yapay zeka adaptasyonu en yüksek sektörler pazarlama ve reklam endüstrisi olarak öne çıkıyor. Milyonlarca tüketici profilini verilere aktarmak ve buna uygun strateji çizmek bugün sektörün karşılaştığı en büyük sorun. Yapılan araştırmada katılımcıların %37’si, işleriyle alakalı olarak AI’yı kullandıklarını belirtiyorlar.

Emek piyasası bozuluyor.

Şirketlerin %70’i teknolojik okuryazarlığın artacağını düşünüyor. Bununla beraber firmalar, yaratıcı ve analitik düşünme ile merak ve hayat boyu öğrenmenin de aynı oranda artacağına inanıyor. Ayrıca neredeyse %60’ı, yapay zeka ve büyük veri yeteneklerinin 2023-2027 arasında hızla artacağını tahmin ediyor. Sonuçta bilişsel yeteneklerin önümüzdeki 5 yılda öne çıkacağı konusunda neredeyse herkes hemfikir.

İşe alımlarda yapay zeka konusunda bilgili olmak belirleyici olmaya başladı. Şu anda şirketlerin %60’a yakını web geliştirme, %25’i yapay zeka, makine öğrenmesi ve derin öğrenme bilgisine sahip insanları işe alıyor. Üstelik bunların birçoğu üniversitelerde eğitim olarak verilmiyor..

Fırsat ve tehlikeler

Yapılan bir araştırmada yetişkinlerin %75’i kişisel gizliliğin ortadan kalkmasından endişeli. Buna ek olarak %70’i yapay zekanın bazı ülkeler ve şirketlerin sorumsuz kullanımından ve işsizliğin artmasından kaygılı.

McKinsey’in 2022 yılında yaptığı bir araştırmaya göre şirketlerin yarısından fazlası, yapay zeka destekli siber güvenlik riskini hafifletmek için tedbirler alıyor.

Yapay zekanın daha çok kullanılmasıyla önümüzdeki 10 yıl boyunca dünya üretiminin yıllık ortalama  %7 artması bekleniyor. Bunun da yaklaşık değeri 7 trilyon$ olarak hesaplanıyor.

Sonuç

Yeni bir teknolojiyi etkin bir şekilde kullanmak, onu sadece yeni bir aracın üstünlüğü olarak tanımak değil onun sosyal geçerliliğini ve duygusal kabulünü de gerektirir.

Endüstri öncesi ve endüstrileşme döneminde kararları insanlar verirdi. Şimdi durum başka bir safhaya geçtikçe yapay zeka ile insan arasındaki ilişkinin anlamı da değişiyor.

Bir odayı kaplayan bilgisayarlardan daha çok bilgiyi barındıran akıllı telefonlara kadar geldik. Her şeyin minyatürleşmesi, teknoloji ile aramızdaki ilişkiyi farklı boyuta taşıyor. Kalbe stent, ağza implant ve kırık kemiklere metal takılıyorsa beyne de çip takılabilir. Vücudumuzdan damarla beraber kablo da geçebilir.

Yapay zeka, insanın beyin işlevleri üzerine kuruldu. Dolayısıyla onun mirası üzerinden yükselmesi lazım. Bu anlamda yapay zeka, insanın genetik kodlarını taşıyor ve bu durum bizi makinelerle akraba yapıyor.

Kaynakça: Statista, Economist, Deloitte, R. Kurzweil….İnsanlık 2.0